kinsella-przeciwIP, Ekonomia, K

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
www.mises.pl
N. Stephan Kinsella
Tłumaczenie: Anna Gruhn, Marcin Zieliński
Konsultacja prawna: Paweł Mysłowski
Korekta, redakcja: Jan Lewiński
P
RAWA WŁASNOŚCI
:
MATERIALNE I NIEMATERIALNE
Wszyscy libertarianie stoją po stronie praw własności oraz zgadzają się, że
obejmują one prawo własności do majątku materialnego. Na majątek ten składają się
zarówno nieruchomości, takie jak ziemia i domy, jak i ruchomości: krzesła, kije,
samochody czy zegary.
Ponadto, ogół libertarian popiera prawa do własnego ciała
.
Takie prawa można
definiować jako „samoposiadanie.” Należy jednak pamiętać, że istnieje spór
dotyczący możliwości wyzbycia się prawa do „posiadania własnego ciała” w taki
sam sposób, w jaki przekazuje się prawa własności do zagospodarowanych,
zewnętrznych (wobec ich właściciela – tłum.) przedmiotów.
Jakkolwiek by nie było,
środowisko libertariańskie utrzymuje, że ogół dotykalnych, rzadkich zasobów –
zarówno zagospodarowanych czy wytworzonych, ruchomych czy nieruchomych, jak
również nasze ciała, podlegają prawowitej kontroli lub stanowią przedmiot własności
poszczególnych jednostek.
1
Autor pragnie podziękować Wendy McElroy oraz Gene’owi Callahanowi za ich pomocne
komentarze odnoszące się do wcześniejszego szkicu. Poglądy zawarte tutaj są wyłącznie
zdaniem autora i nie powinny być przypisywane żadnej innej osobie czy instytucji. Poprzednia
wersja niniejszego artykułu została przedstawiona na Austrian Scholars Conference w Auburn,
Alabama, 25. marca 2000. Skondensowany zbiór niektórych argumentów zawartych tutaj w: N.
Stephan Kinsella,
4. września
2000 [wyd. pol. Kinsella, N. Stephan,
, obszerny fragment]. Kontakt z autorem:
2
Pojęcia takie jak: „realty,” „personalty” czy „tangible” należą do słownika prawa zwyczajowego,
w odróżnieniu od, odpowiednio, analogicznych terminów prawa stanowionego: „immovables,”
„movables” i „corporeals,” Inne różnice dotyczące terminologii prawa stanowionego i prawa
zwyczajowego, patrz: N. Stephan Kinsella,
A Civil Law to Common Law Dictionary
, „Louisiana
Law Review,” nr
54 (1994), s. 1265–1305. „Dobra” (ang. „things”) to szeroka koncepcja
wywodząca się z prawa rzymskiego, która odnosi się wszystkich typów rzeczy, zarówno
materialnych, jak i niematerialnych.
3
Debata na ten temat objawia się w różnicach w kwestii zbywalności takich praw, tj. tego, czy
zgodnie z prawem kontraktu możemy „sprzedać” lub zbyć nasze ciała jako podmiot praw w taki
sam sposób, w jaki zbywa się tytuł do zawłaszczonego mienia. Dla argumentów przeciwników
niezbywalności cielesnej, patrz: N. S. Kinsella,
A Theory of Contracts: Binding Promises, Title
Transfer, and Inalienability
(artykuł zaprezentowany w kwietniu 1999 r. podczas Austrian
Scholars Conference w Auburn, Alabama); oraz N. S. Kinsella,
Inalienability and Punishment: A
Reply to George Smith
, „Journal of Libertarian Studies,” nr 1 (14) (zima 1998–1999), s. 79–93.
Argumentów zwolenników niezbywalności u: W. Block,
Toward a Libertarian Theory of
Inalienability: A Critique of Rothbard, Barnett, Gordon, Smith, Kinsella, and Epstein
, „Journal
of Libertarian Studies,” r. 17, nr 2 (wiosna 2003), s. 39–85.
    Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
www.mises.pl
W miarę oddalania się od materialnych (cielesnych, fizycznych) obiektów w
kierunku bardziej abstrakcyjnych, sprawa ulega większemu skomplikowaniu. Prawa
do zachowania dobrego imienia (prawa dotyczące zniesławienia) oraz przeciw
szantażowi jako takie dotyczą rzeczy niematerialnych, a więc pewnych abstrakcji.
Większość libertarian, aczkolwiek nie wszyscy, przeciwstawia się prawom przeciw
szantażowi, a wielu również prawu do dobrego imienia.
Przy okazji dyskutuje się nad koncepcją własności intelektualnej (ang.
intellectual property
, dalej w tekście również jako IP). Czy ludzie mają prawo do
efektów ich wysiłku intelektualnego w postaci wynalazków czy dzieł pisanych? Czy
system prawny powinien chronić takie prawa? Poniżej zajmiemy się
podsumowaniem obowiązujących obecnie rozwiązań w tym zakresie. Następnie
opiszę poglądy różnych stron w libertariańskim sporze o prawa własności
intelektualnej. Wreszcie przedstawię to, co osobiście uważam za właściwy punkt
widzenia w tej dyskusji.
P
ODSUMOWANIE NORM PRAWNYCH WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Typologia własności intelektualnej
Własność intelektualna to szeroka koncepcja obejmująca całe spektrum
legalnie (tj. prawnie) definiowanych praw wyrosłych z różnych typów intelektualnej
kreatywności lub w taki bądź odmienny sposób związanych z samymi ideami.
Prawa własności intelektualnej to prawa do rzeczy niematerialnych
– do
idei
wyrażonych (prawa autorskie) lub znajdujących praktyczną implementację (patenty).
Tom Palmer ujmuje to w następujący sposób: „Prawa własności intelektualnej to
prawa dotyczące bytów idealnych (nie mających fizycznej postaci) odróżniających
się od materialnych substratów, których substancję stanowią.”
W dzisiejszych
4
Aby zapoznać się z poglądami przeciwników prawnej ochrony przed szantażem, patrz: W.
Block,
Toward Libertarian Theory of Blackmail
, „Journal of Libertarian Studies” 15, nr 2,
wiosna 2001;
Idem
,
A Libertarian Theory of Blackmail
, „Irish Jurist,” r. 33 (1998), s. 280–310;
Idem
,
Defending the Undefendable
, Fleet Press, New York 1976, s. 53–54; M. N. Rothbard,
The
Ethics of Liberty
, New York University Press, NY 1998, s. 124–126 oraz E. Mack,
In Defense of
Blackmail
, „Philosophical Studies,” r. 41 (1982), s. 274.
Czytelnika zainteresowanego poglądami obrońców takich regulacji odsyłamy do: R. Nozick,
Anarchy, State and Utopia
, Basic Books, New York 1974, s. 85–86 oraz R. Epstein,
Blackmail
Inc.
, „University of Chicago Law Review,” r. 50 (1983), s. 553.
Libertariańskie argumenty przeciw prawnej ochronie przed zniesławieniem (zwykłym
oszczerstwem czy zniesławieniem na piśmie) można znaleźć m.in. u: W. Block,
Defending…
, s.
50–53, M.N. Rothbard,
The Ethics
…, s. 126–128. Dla przybliżenia poglądów zwolenników tej
koncepcji, patrz: D. Kelley,
David Kelley vs. Nat Hentoff
,
Libel Laws: Pro and Con
, nagranie na
taśmie magnetofonowej, Free Press Association, Liberty Audio, 1987.
5
W niektórych krajach europejskich [w tym w Polsce (patrz: Ustawa: Prawo własności
przemysłowej z 30 czerwca 2000r.) – przyp. tłum.], zamiast terminu „własność intelektualna”
używa się pojęcia „własności przemysłowej.”
6
De La Vergne Refrigerating Mach. Co. v Featherstone
, 147 U.S. 209, 222, 13 S.Ct. 283, 285
(1893).
7
T. G. Palmer,
Are Patents and Copyrights Morally Justified? The Philosophy of Property Rights
and Ideal Objects, Symposium: Intellectual Property,
„Harvard Journal of Law & Public Policy,”
2
     Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
www.mises.pl
systemach prawnych własność intelektualną stanowią zwykle: prawa autorskie (dosł.
„prawo do kopiowania,”
copyright
), znaki towarowe (
trademark
), patenty i tajemnica
handlowa.
[Poniżej znajduje się skrótowe kompendium najważniejszych informacji nt.
własności intelektualnej i jej ochrony w Stanach Zjednoczonych oraz dodatkowo w
Polsce.
Prawodawstwo USA opiera się głównie na tzw.
common law
, prawie
r. 13,
nr 3 (lato 1990), s. 818. Jak zauważył jeden z komentatorów: „własność intelektualną
można zdefiniować jako obejmującą prawa do zawartych w materialnych tworach wysiłku
umysłowego oryginalnych idei.” D. A. Nance,
Foreword: Owning Ideas,
[w:]
Symposium:
Intellectual Property
, „Harvard Journal of Law & Public Policy,”
r. 13, nr 3 (lato 1990), s. 757.
8
Przydatny wstęp do zagadnień IP w prawie amerykańskim, można znaleźć m.in. w: A. R. Miller,
M. H. Davis,
Intellectual Property: Patents, Trademarks, and Copyrights in a Nutshell
, wyd. 2,
West Publishing, St. Paul, Minnessota 1990; także:
. Z
kolei, aby zapoznać się z prawem patentowym, patrz
:
R. B. Hildreth,
Patent Law: A
Practitioner’s Guide,
wyd. 3, Practising Law Institute, New York 1998. Bardziej pogłębione
rozprawy naukowe nt. IP: D. S. Chisum,
Chisum on Patents,
Matthew Bender, New York 2000;
M. B. i D. Nimmer,
Nimmer on Copyright,
Matthew Bender, New York 2000; P. Goldstein,
Copyright: Principles, Law, and Practice,
Little, Brown, Boston 1989; J. T. McCarthy,
McCarthy on Trademarks and Unfair Competition,
wyd. 4, West Group, St. Paul, Minnessota
1996; oraz: R. M. Milgrim,
Milgrim on Trade Secrets,
Matthew Bender, New York 2000.
Użyteczne informacje, broszury są dostępne w
oraz
w
Adresy innych
pożytecznych stron www znajdują w bibliografii.
9
[Przyp. PM.] Termin „własność intelektualna” kojarzony jest z szeroką gamą dóbr
niematerialnych zarówno stanowiących przedmiot regulacji prawa autorskiego i praw
pokrewnych, jak i będących innego rodzaju wytworami ludzkiego intelektu (wynalazki, znaki
towarowe, wzory przemysłowe).
Prawo autorskie i prawa pokrewne (prawa własności intelektualnej) stanowią w Polsce
konglomerat rozwiązań i instytucji zaczerpniętych z rożnych źródeł prawodawczych,
kwalifikowane mogą być do szeroko rozumianego prawa cywilnego. PA należą do stosunkowo
nowej w polskim porządku prawnym i samodzielnej kategorii praw bezwzględnych. Podmiotom
praw autorskich i pokrewnych przysługuje monopol w zakresie korzystania i rozporządzania
dobrami stanowiącymi przedmiot tych praw. Wyłączność ta może być ograniczona jedynie z
mocy prawa albo woli – swobodnej decyzji podmiotu uprawnionego. Wynika to z art. 17 ustawy
o prawach autorskich i pokrewnych: „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje
wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim, na wszystkich polach
eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.”
Prawa autorskie i pokrewne jako prawa bezwzględne są chronione przed wszelkimi ich
naruszeniami dokonywanymi przez inne nieuprawnione podmioty, w tym także przez podmioty,
które łączy z osobami wyłącznie uprawnionymi stosunek umowny. Prawa autorskie i pokrewne
są głównie prawami na dobrach niematerialnych, co wynika z charakteru ich przedmiotu, tj.
dóbr, które nie wymagają dla swojego istnienia substratu materialnego, czyli dające się prawnie
wyodrębnić obiekty niematerialne np.: utwory, artystyczne wykonania.
Jako prawa bezwzględne na dobrach niematerialnych, prawa autorskie i pokrewne zbliżone są
konstrukcyjnie do praw rzeczowych, a zwłaszcza do prawa własności. Podobieństwo miedzy
tymi prawami mimo ewidentnych różnic (przedmiotem prawa własności są dobra materialne)
przejawia się w określeniu praw autorskich i pokrewnych jako tzw. własności intelektualnej.
Prawa autorskie jako bezwzględne prawa podmiotowe chronią duchowe i materialne interesy
twórcy związane z jego dziełem. Tradycyjnie wyróżnia się dwie grupy uprawnień składających
się na podmiotowe prawo autorskie – prawa osobiste i majątkowe.
Polska ustawa z 1994 r. oparta jest na wywodzącym się z francuskiego prawa autorskiego
3
   Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
www.mises.pl
zwyczajowym, w którym ważną rolę odgrywa precedens. Należy jednak pamiętać, że
precedens nie ma statusu powszechnie obowiązującej normy prawnej. Wreszcie,
niezależnie od decyzji Sądu Najwyższego USA, nadal duży wpływ na funkcjonujące
rozwiązania zachowało prawo stanowe. Źródła, jeśli nie zaznaczono inaczej, w
pochodzą od autora oryginalnego tekstu, a rola tłumacza sprowadziła się do
wytłumaczenia niezrozumiałych dla polskiego czytelnika skrótów
– tłum.]
Prawa autorskie (
copyright
)
Prawo autorskie to prawo nadane autorom „oryginalnych dzieł”: książek,
artykułów, filmów czy programów komputerowych.
Copyright
daje im wyłączność w
odtwarzaniu, kopiowaniu, przygotowaniu lub publicznym prezentowaniu swoich
prac.
Prawa autorskie chronią jedynie
formę
bądź sposób
ekspresji
danej idei, ale
nie dotyczą idei samych w sobie.
Choć prawo autorskie może być dla uzyskania prawnych korzyści
rejestrowane, to jednak dla jego zaistnienia nie ma takiej potrzeby – to staje się
automatycznie z chwilą, kiedy praca zostaje „powiązana” z „materialnym środkiem
wyrazu” (np. kartką papieru, płytą CD etc. – tłum.). Od tego momentu prawo
obowiązuje przez całe życie autora i dodatkowo 70 lat po jego śmierci lub łącznie 95
lat w przypadku, kiedy właścicielem dobra chronionego prawem autorskim jest
modelu dualistycznym. Istotą założenia jest, iż prawo autorskie w istocie rzeczy składa się z
majątkowych uprawnień przenaszalnych
inter vivos
ograniczonych w czasie, oraz praw
osobistych nieograniczonych w czasie i nieprzenaszalnych. Nie oznacza to, że nie dostrzega się
nieraz bardzo silnych związków pomiędzy jednymi i drugimi uprawnieniami, jednakże wychodzi
się z założenia, że pełna przenaszalność od początku praw majątkowych lepiej służy potrzebom
obrotu.
Ustawa wyraźnie definiuje i oddziela treść majątkowych i osobistych praw autorskich – a czyni
to w rozdziale zatytułowanym „Treść prawa autorskiego.” Ogólną zasadą wyrażoną w ustawie
jest, że prawo autorskie służy twórcy. Ustawa przewiduje możliwość przysługiwania prawa
autorskiego innym podmiotom niż twórca tylko w odniesieniu do majątkowych praw autorskich
(tak jest w wypadku utworów zbiorowych i programów komputerowych). W odniesieniu do
kwestii regulacji obrotu autorskimi prawami majątkowymi dopuszcza się przejście tych praw w
drodze dziedziczenia lub w drodze umów o przeniesienie (por szerzej E. Traple w: Z.
Radwański, red., „System prawa prywatnego, tom 13.” Warszawa 2004 r. s. 26–28 i 110–120).
10
[Przyp. tłum.]
USC
– United States Code to kodyfikacja prawa stanowionego przez legislatywę
USA – dwuizbowy Kongres, na który składa się Senat i Izba Reprezentantów. Przyjętą praktyką
jest uchwalanie przez kongres tzw. ustaw szkieletowych, stanowiących bazę dla rozwiązań
tworzonych przez administrację prezydencką i Prezydenta. Dlatego też niezmiernie ważny jest
CFR, o którym poniżej. Na temat US Code, patrz:
.
CFR
– Code of Federal Relations to zbiór powszechnie obowiązujących i trwałych reguł
prawnych publikowanych w Federalnym Rejestrze przez poszczególne departamenty i agencje
rządu federalnego. CFR jest podzielone na 50 poddziałów reprezentujących szeroki wachlarz
przedmiotowy federalnych regulacji. Każdy tom kodeksu jest uaktualniany raz do roku a
wydawany raz na kwartał. Więcej informacji można znaleźć pod adresem:
HR
– Izba Reprezentantów USA.
11
17 USC §§ 101, 106
i nast.
.
12
Współczesne prawo autorskie wyparło i w dużej mierze zastąpiło „zwyczajowe prawo
autorskie,” mające po stworzeniu dzieła automatyczne zastosowanie, zapewniając w gruncie
rzeczy jedynie prawo
pierwszej
publikacji. Goldstein,
Copyright
, §§ 15.4
et seq
.
4
    Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
www.mises.pl
pracodawca.
[W Polsce nie występuje system praw autorskich oparty na anglosaskiej
zasadzie
copyrightu
, jednakże, jak już było wspomniane, polska ustawa stwarza dla
twórcy swoisty monopol w zakresie korzystania i rozporządzania dobrami
stanowiącymi przedmiot praw autorskich.
Majątkowe prawa autorskie gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
1)
od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy,
który przeżył pozostałych,
2)
w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego
rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do
tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,
3)
w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z
mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a
gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia,
4)
w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z
wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów,
kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.
Jeżeli utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub
wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z
wymienionych części. (
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych
, Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83.)
Czas faktycznego trwania praw autorskich zależy od tego, jak długi okres mija
od chwili powstania praw do momentu, który rozpoczyna bieg 70-letniego okresu ich
wygasania. Czas wygasania praw autorskich i pokrewnych dotyczący określonych w
ustawie przedmiotów tych praw może być inny, jeżeli ustawa tak stanowi. Po
upływie w/w terminów autorskie prawa majątkowe wygasają, oznacza to wiec, że z
danego dzieła można swobodnie korzystać. Swoboda nie oznacza jednak całkowitej
dowolności. Nie można bowiem naruszać autorskich praw osobistych i zaniedbywać
innych przewidzianych prawem procedur (patrz R. Golat, „Prawa autorskie i prawa
pokrewne,” s. 136–151) – PM.]
Patent (
patent
)
Patent jest to prawo własności wynalazków, a dokładniej do środków lub
metod służących „użytecznej” funkcji.
Nowa lub ulepszona pułapka na myszy jest
doskonałym przykładem przyrządu, który może zostać opatentowany. Sam patent
stanowi efektywny sposób nagrodzenia wynalazcy ograniczonym monopolem na
wyrób, użytkowanie i sprzedaż wynalazku – w zasadzie jednak sprowadza się tylko
do udzielenia mu
wyłączności
(przez zapobieganie użytkowaniu opatentowanej
nowinki przez innych), a nie faktycznego prawa
użytkowania
opatentowanego
13
17 USC § 302. Zgodnie z ostatnimi zmianami legislacji przedłużono czas obowiązywania praw
autorskich o kolejne 20 lat. patrz: HR 2589,
Sonny Bono Copyright Term Extension Act/Fairness
in Music Licensing Act of 1998
.
14
35 USC § 1
et seq.
; 37 CFR Part 1.
5
    [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl