Kanny 216 p.n.e, 0 - (hildahasz)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
\
\
WSTĘP
Jedna z największych bitew czasów starożytnych, bitwa pod
Kannami, stoczona w 216 r. przed naszą erą podczas II wojny
punickiej, zajmuje w historii wojen i sztuki wojennej miejsce
wyjątkowe. Jak żadna inna spośród bitew stoczonych na prze­
strzeni paru tysięcy lat, wywarła ona swoiste piętno na teorii
i praktyce sztuki wojennej aż do naszych czasów i znalazła
szerokie odbicie w literaturze wojskowej, będąc klasycznym przy­
kładem okrążenia mniejszymi siłami większych wojsk przeciwnika
w celu ich całkowitego zniszczenia.
Z czasem słowo „Kanny" stało się przysłowiowe w dziejach
sztuki wojennej. „Drugimi Kannami" nazwano okrążenie pod
Sedanem liczącej prawie 130 tys. żołnierzy armii francuskiej
Mac Mahona podczas wojny francusko-pruskiej w 1870 r. Ze
starożytną bitwą zaczęto porównywać wiele bitew XIX, a na­
wet XX wieku, doszukując się w nich idei słynnego kanneńskiego
manewru Hannibala.
Wybitny niemiecki teoretyk wojskowy, uznany za następcę
Carla von Clausewitza feldmarszałek Alfred von Schlieffen,
pełniący obowiązki szefa niemieckiego sztabu generalnego w la­
tach 1891—1905, napisał książkę
Kanny
, w której opisując i ana­
lizując wojnę francusko-pruską lat 1870—1871, rozpoczął swoje
rozważania od opisu bitwy pod Kannami z 216 roku p.n.e. Wy­
stępując przeciw wojnie na wyczerpanie i głosząc konieczność
prowadzenia wojny błyskawicznej, zalecał właśnie działania skrzy­
dłowe na wzór bitwy pod Kannami. Schlieffen dopatrywał się
także założeń taktycznych Hannibala w wielu bitwach toczonych
Później przez Fryderyka II i Napoleona Bonapartego. Porównywa-
\on, Schllefen,
Cannae,
Berlin 1936.
8
no także bitwę pod Kannami z działaniami wojennymi podczas
I wojny światowej. Tak na przykład francuski pułkownik E. Va-
larche
2
porównywał antyczną bitwę z marszem 1 armii niemiec­
kiej generała-pułkownika von Klucka na Paryż w 1914 r. Kanneń-
ską ideę dwustronnego oskrzydlenia i całkowitego okrążenia prze­
ciwnika w celu jego zupełnego zniszczenia widziano również
w słynnej bitwie stalingradzkiej 1942—1943 r.
Niezależnie od tego rodzaju porównań, bitwa pod Kannami
fascynowała następne pokolenia osobą zwycięskiego Kartagińczy-
ka Hannibala, jednego z najwybitniejszych wodzów świata staro­
żytnego, który przeszedł do historii sztuki dowodzenia na równi
z Aleksandrem Wielkim, Publiuszem Korneliuszem Scypionem
Afrykańskim Starszym czy Gajuszem Juliuszem Cezarem. „Hanni­
bal był największym z żołnierzy. Nikt inny w historii nie potra­
fił tak ukrywać całej armii gdzieś za mgłą, w której nieprzyjaciel
maszerował nic nie podejrzewając, ani też zastawiać straszliwych
pułapek na takich równinach, jak pole bitwy pod Kannami.
Nikt inny z wyjątkiem Aleksandra Wielkiego nie zdołał utrzymać
armii na lądzie nieprzyjacielskim prawie przez czas jednego
pokolenia" '.
Pamięć o Hannibalu przetrwała wieki. Jest to tym bardziej
zastanawiające, że dzieje jego życia zawierają dużo nie wyjaśnio­
nych zagadek, których próby rozwiązania podejmowało wielu
historyków. Powstała w ten sposób obszerna literatura tego fascy­
nującego tematu. Spróbujmy pokrótce przyjrzeć się źródłom
i opracowaniom, z których bierze się nasza wiedza o II wojnie
punickiej pomiędzy Rzymem a Kartaginą, o bitwie pod Kannami
i o Hannibalu.
Wśród źródeł na pierwszym miejscu wymienić należy
Dzieje
P o 1 i b i u s z a z Megalopolis, które w 40 księgach obejmowały
wydarzenia lat 264—144 p.n.e. Dzieło to, niestety, nie zachowało
się w całości, ale posiadamy z niego pierwszych pięć ksiąg
opisujących główne wydarzenia wojen punickich do bitwy
pod Kannami. Polibiusz, interesując się przede wszystkim historią
polityczną, dużo miejsca poświęcił historii wojskowości, a wiele
wydarzeń znal z autopsji. Jego
Dzieje
uznane zostały za najbar­
dziej wiarygodne i rzetelne źródło do okresu wielkich podbojów
rzymskich *,
:
E. Va1arche, Cannes
et la mat che de Lun
Kluck
sur Parts,
Pa-
i is 1929.
3
H. L a m b,
Hannibal,
Warszawa 1962, s.
423—424.
' Por. M. J a c z y n o W s k a,
Hittoria statoiijtnegu Rzymu,
Warszawa
1974, s. 75.
9
Drugim obok Polibiusza słownym źródłem dla omawianych
przez nas zagadnień jest dzieło
Od założenia Rzymu,
w 142 księ­
gach, napisane przez Tytusa L i w i u s z a z Patawium, najznako­
mitszego obok Tacyta historyka rzymskiego. Praca ta daje nam
ciągłość opisu wydarzeń dla lat 218—168 p.n.e. (księgi 21—45) i tę
część dzieła Liwiusza cechuje znacznie większa wartość historycz­
na, niż księgi opisujące dzieje najwcześniejsze'. Ważnym także
źródłem jest
Historia rzymska
Appiana z Aleksandrii, której
zachowana w całości księga VII poświęcona jest wojnie z Hanni­
balem na terenie Italii. Natomiast wiadomości uzupełniające, do­
tyczące czołowych postaci tej epoki, znaleźć można w
Żywotach
równoległych
Pluta r cha
z Cheronei
6
. Są to, między innymi,
życiorysy słynnych wodzów rzymskich Fabiusza Maksymusa
„Kunktatora" i Lucjusza Emiliusza Paulusa.
Wśród opracowań istnieją liczne publikacje naukowe dotyczące
zarówno II wojny punickiej, jak i samej bitwy pod Kannami.
Jest to jednak przede wszystkim literatura obcojęzyczna, nato­
miast literatura polska przedstawia się więcej niż skromnie.
Zważywszy na charakter niniejszej książki pragniemy jedynie
zwrócić uwagę czytelnika na pozycje ważniejsze.
Otóż druga wojna punicka i bitwa pod Kannami znalazły na­
leżne im miejsce w wielkich, całokształtowych opracowaniach po­
święconych historii wojskowości powszechnej. Na pierwszym miej­
scu wymienić tu trzeba dzieło Hansa Delbrucka, w którego
I tomie poświęconym starożytności autor przedstawił między in­
nymi szczegółowo bitwę pod Kannami, a opis ten do dzisiaj
zachował w literaturze historycznej podstawowy charakter'. Na
uwagę zasługuje też praca Johannesa Kromayera i Georga
V e i t h a
8
oraz tychże autorów atlas bitew starożytnych, w któ­
rym znajduje się również plan bitwy pod Kannami
9
. Zagadnienia
taktyki armii rzymskiej tego okresu przedstawili ci sami auto­
rzy
10
. Wśród prac ogólnych, zawierających zagadnienia nas inte-
1
Tamże.
Plutarch z Cheronei,
Żywoty sławnych
mężów, przel. M. Bro­
żek, wstęp i komentarz T. S i n k o, wyd. III, Wrocław 1956.
' H. Deluruck,
GcscMchte der Kriegskuust Im Rahmen
der
pollti-
schen Geschicltte, Bd. I,
Uas AUerl-um.
Berlin 1964. FUnltes Buch. Der
--zweite puniscfte Krteg, s. J19—416. Erstes Kapitel. Dle
Schlacht
beł
Cann<i,
s. 326—351.
* J. K r o m a y e r, G. V e i t h,
Antlke
Schlacht/etder, t. 1—4, Munchen
1903—1931, zwłaszcza część l tomu III obejmującego drugi) wojnę punicka
na terenie Italii.
* J. Kromayer, G.
Veith,
Schlachtan-Atlas zur
aiaiken
Kriegs-
gtsehtchte,
Munchen 1922.
1
0
J. Kromayer, G V e i t h
Heerwesen und Krtegfilhrung dei
Grie-
10
sza Sikorskiego
1
4
poświęconej historii wojskowości powszech­
nej. Dysponujemy także przekładami z języka rosyjskiego książ­
ki P. S i m a n s k i e g o
u
oraz prac historyków radzieckich
N. A. M a s z k i n a i E. Razina
10
.
Spośród dawniejszych prac szczegółowych dotyczących samej
bitwy i jej wielkich aktorów, w tym przede wszystkim Hannibala,
wymienić trzeba szczegółowe studium Friedricha Corneliu-
sa
17
. Autor postawił tu szereg pytań badawczych, na które
starał się odpowiedzieć. Dotyczyły one chronologii bitwy, stosunku
sił walczących stron, a przede wszystkim samego miejsca walki,
istniały bowiem różne poglądy na temat tego, na którym brzegu
rzeki Aulidus bitwa została stoczona. Cornelius przeprowadził
również analizę przekazów Polibiusza i Liwiusza, a także Appia-
na. Istnieją również prace dotyczące poszczególnych fragmentów
lub zagadnień bitwy kamieńskiej, jak na przykład szkic Stanisła­
wa Kochanowskiego o taktyce jazdy Hannibala pod Kan­
nami
13
.
chen und Romer,
druk. w
Handbuch der Altertumswlssenschajt
hrsg. von
W. Otto (IV, 3, 2). Munchen 1963, s. 288—296.
1
1
O. Meltzer, U. Kahrstedt, Geschichte
der Karthager,
t. I—III,
Berlin 1870—1913.
" F. E. A d c o c k,
The Roman Art oj War under the
Kepubtic, Cam­
bridge 1940; Cr. Webster,
The Koman Army,
Chester 1956.
" L. Piotrowicz,
Dzieje rzymskie (Wielka. Historia Powszechna,
t. III), Warszawa 11)34, s. 216—229; J. Wolski, Historia
powszechna, Sta­
rożytność,
Warszawa 1971, s. 351—353; M. Jaczynowska, Historia sta­
rożytnego
Rzymu,
Warszawa 1974, s. 92, 97—100.
" J. Sikorski,
Zarys historii wojskowości powszechnej do końca
XIX
wieku
(wyd. II), Warszawa 1975, s. 83—91.
" P. S i m a n s k i, Podręcznik historii toojskoioośct
powszechnej. Rzym
i Bizancjum (przel. S. Płoski), Warszawa 1931, rozdział II,
Wojny
punickie
i Hannibal, s. 23—60.
'• N. A. M a s z k i n, Historia starożytnego
Rzymu,
Warszawa 1951,
s. 200—215; E. Razin, Historia sztuki
wojennej,
t. 1, Sztuka tuojenna okre­
su
niewolniczego,
Warszawa 1958, s. 350—372,
" F. Cornelius, Cannae.
Das
milittfrische und dał tlterartschc Pro­
blem, Leipzig 1932.
*• S. K. Kochanowski, Jazda Hannibala
pod Kannami
(druk. w
,,Przeglądzie Kawaleryjskim"), Warszawa 1925.
resujące, znajduje się III tom dzieła Ulricha Kahrstedta
1
1
oraz nowsze pozycje A. Adcocka i Grahama Webstera"
dotyczące rzymskiej armii i sztuki wojennej.
W polskiej literaturze naukowej problematyka bitwy kamień­
skiej poruszona została zarówno w najważniejszych opracowa­
niach syntetycznych Ludwika Piotrowicza, Janusza Wol­
skiego i Marii Jaczynowskiej
1
', jak też w pracy Janu­
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl