Kalinowski - Otwock w latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej, Polska Podziemna

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Marian KalinowskiOtwock w latach II wojny światoweji okupacji niemieckiejKampania wrześniowadniu 1 IX 1939 r. rozpoczęła się agresja hitlerowskich Niemiec na Polskę.Kolumny wojsk niemieckich przesuwały się szybko w głąb kraju. W tejsytuacji 3 września przystąpiono do organizowania obrony Warszawy. Rozpo-częto również koncentrację wojsk w rejonie Otwocka. Już w pierwszym dniudziałań wojennych Otwock był bombardowany. Zrzucone bomby spowodowa-ły pożar Zakładu dla Sierot Żydowskich „Centos". Zginęło wówczas około30 osób, a 70 odniosło rany. Do Otwocka zostały skierowane ze stolicy przezgenerała Czumę1następujące formacje: 2. batalion 26. pułku piechoty, plutonartylerii oraz kompania przeciwpancerna 26. pułku piechoty. Dowódcą tychoddziałów został major K. Wiek. Zadanie wojska polegało na zorganizowaniui obronie potrójnego przyczółka mostowego w Świdrach Małych, po obu stro-nach Wisły. Major Wiek skoncentrował obronę na wschodnim brzegu, przyuszkodzonym poważnie moście w Świdrach Małych, oraz na odcinku położo-nym na południe od Karczewa. Linia Wisły patrolowana była aż do Warszawy2.Od 8 września dowództwo w rejonie Otwocka objął dowódca 44. dywizjipiechoty — pułkownik Eugeniusz Zongołowicz przybyły tu wraz ze swoimipodkomendnymi. Na jego rozkaz w zasięgu obrony znalazł się rejon Karczewa,do którego skierowano 5. kompanię 26. pp. W dniu 8 września Niemcy silniebombardowali most jednakże bez rezultatów. Tego dnia przed wieczorem w re-jonie Karczewa ukazały się oddziały dywizji pancernej wroga. Artyleria ostrze-liwała Karczew.W nocy z 8 na 9 Niemcy, osłaniani przez ogień artylerii, usiłowali sforsowaćna 10 łodziach pontonowych Wisłę naprzeciwko Karczewa. Tym razem 5. kom-pania 26. pułku piechoty natarcie odparła3.' General Walerian Czuma (1890-1962) podczas kampanii wrześniowej dowodził obroną Warszawy.K. Kubiak,Zarys dziejów Otwocka w latach 1407-1947,w:Otwock 1407-1967,J. Kazimierski (red.), Warsza-wa 1972.3Ibidem, s. 68.2142Marian KalinowskiW dniu 9 września po południu 1. dywizja pancerna przystąpiła do forsowa-nia Wisły na odcinku Góra Kalwaria-Otwock jednocześnie w trzech punktach:Świdry Małe, Wólka Dworska i Brzumiń. W wyniku udanej przeprawyw dwóch ostatnich punktach 10 września Niemcy zajęli kilka wsi położonychw obecnym powiecie otwockim, a mianowicie: Warszawice, Sobienie Biskupie,Sobienie Szlacheckie i Sobienie Jeziory. Dalsze przesuwanie się wojsk niemiec-kich zostało chwilowo zatrzymane w wyniku uderzenia na nieprzyjaciela w re-jonie Mszczonowa. 10 września miasto przeżyło ponowny atak z powietrza.Zrzucone bomby uszkodziły jeden budynek mieszkalny, a trzy osoby zostałyranne. W dniu tym w okolice Otwocka zaczęły nadciągać oddziały 10. dywizjipiechoty i Kresowej Brygady Kawalerii, które 12 września przystąpiły do natar-cia, mającego na celu wyparcie Niemców na zachodni brzeg Wisły.Natarcie przeprowadzono z trzech kierunków: z północy na południe —1. pułk Korpusu Ochrony Pogranicza; z Parysowa na Osieck i Pogorzel — częśćoddziałów 10. dywizji piechoty; z Garwolina na Sobienie Biskupie — oddziałmjr. Nowakowskiego. Operacja nie powiodła się. Już 14 września Niemcy zajęliOtwock4.Dnia 19 września dowódca stacjonujących pod Warszawą wojsk niemieckichgenerał Petyel wydał rozporządzenie o utworzeniu starostwa otwockiego.W skład powiatu otwockiego weszły cztery gminy: Karczew, Falenica, Waweri Wiązowna. Na stanowisko starosty i wicestarosty mianowani zostali dotych-czasowi pracownicy samorządu miejskiego, którzy zostali upoważnieni do wy-dawania rozporządzeń w celu „utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, tak samodla wyżywienia i zdrowia ludności polskiej"5.Ludność cywilna powinna była wykonywać wszelkie zarządzenia starostyi wicestarosty. W razie konieczności z pomocą miało przyjść wojsko niemieckie.Starostwo otwockie nie istniało długo. Zarządzeniem warszawskiego staro-sty Rupprechta z 26 X 1939 r. samodzielny powiat otwocki z dniem 31 X 1939 r.zlikwidowano, a należące do niego gminy włączono ponownie do powiatuwarszawskiego. Urzędnicy starostwa wrócili na dawne stanowiska w urzędziemiejskim. Bezpośrednią władzę nadzorczą nad gminami, a więc i nad Otwoc-kiem sprawował starosta powiatowy, który miał prawo uchylać i zmieniać za-rządzenia burmistrza.Okupacyjne władze miejskieW okresie okupacji hitlerowskiej miasto pozbawione zostało samorządu.Rozporządzenie gubernatora generalnego Franka6z 28 XI 1939 r. o zarządzieM. Szczepkowski,Walki nad środkową Wisłą we wrześniu 1939 roku,„Rocznik Otwocki", t. IV:Zarys historiiOtwocka,Otwock 2000.5Archiwum Państwowe w Otwocku, Akta miasta Otwocka (dalej APO AO), sygn. 1011.6Hans Frank (1900-1946), funkcjonariusz hitlerowski, prawnik z wykształcenia. W latach 1939-1945zarządzał Generalnym Gubernatorstwem. Współtwórca i realizator polityki eksterminacji Polaków i Ży-dów. Za zbrodnie wojenne został skazany i stracony.4Otwock w latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej143gmin polskich7głosiło, że za gminę odpowieda burmistrz, mianujący i zwalnia-jący ławników oraz kierujący finansową gospodarką gminy. Burmistrza miano-wał starosta. Na burmistrza Otwocka został powołany 1 XI 1939 r. Jan Gadom-ski8i funkcję tę pełnił do maja 1943 r. Jego zastępcą został Stanisław Iłowiecki,który piastował stanowisko burmistrza do października 1944 r. Burmistrz ot-wocki miał do pomocy 10 doradców, w tym 2 spośród Niemców. Kompetencjeburmistrza i doradców sprowadzały się do zagadnień opieki społecznej, pobo-ru podatków, spraw budżetowych i aprowizacji.W latach okupacji w Otwocku miały swe siedziby następujące urzędy i insty-tucje9: Zarząd Miejski (ul. Sienkiewicza 5), Urząd Skarbowy (ul. Matejki 3),Urząd Pracy (ul. Matejki 1), Urząd Pocztowy (ul. Sienkiewicza 1), filia Ubezpie-czalni Społecznej (ul. Reymonta 23), Sąd Grodzki (ul. Czaplickiego), Komisa-ryczny Zarząd Zabezpieczenia Nieruchomości (ul. Leśna 8), Gestapo (ul. Rey-monta 60), Komisariat Policji Polskiej (ul. Sienkiewicza 3)10.Działania wojenne i polityka eksterminacyjna spowodowały trudną dla mia-sta sytuację finansową. Począwszy od roku 1940, zachwiana został równowagabudżetowa; deficyt wynosił około 100 tys. zł, a na przełomie lat 1943/1944 wzrósłdo sumy 432 tys.11Przyczyną tego stanu było poważne zmniejszenie wpływówpodatków, a zwłaszcza z opłat kuracyjnych. Przed wojną wpływy do kasy miej-skiej z opłaty klimatycznej wynosiły około 250 tys. zł rocznie. W czasie okupacjimiasto pozbawione zostało tego dochodu, a przybywające do Otwocka licznerzesze mieszkańców różnych stron Polski nie tylko nie wnosiły opłat klimatycz-nych, ale znacznie zwiększały wydatki Magistratu na opiekę społeczną.Poważnie zmniejszyły się także wpływy z innych podatków, np. od lokali,z podatku przemysłowego i dochodowego, a także opłaty za zużycie energiielektrycznej. Łącznie wpływy z różnych opłat w czasie okupacji zmniejszyłysię o około 480 tys. zł. Miasto zostało też obciążone nowymi wydatkami, naktóre nie było pokrycia. Były to wydatki na kwaterowanie wojska niemieckiego,obronę przeciwlotniczą, straż pożarną, komisariat policji kryminalnej oraz nautrzymanie Biura Wyżywienia. Wydatki te wynosiły około 135 tys. rocznie.Wynika z tego, że dochody miasta w okresie okupacji zmalały o 615 tys. rocz-nie. Spłata długów przedwojennych pochłaniała 18% ogólnych wydatkówz budżetu. W związku z taką sytuacją wydatki ograniczone zostały do najnie-zbędniej szych, a mianowicie: na zdrowie i opiekę społeczną oraz na zatrudnia-nie bezrobotnych. Wobec pozbawienia wielu osób warsztatów pracy, wzrosłyogromnie wydatki na opiekę społeczną. W takim położeniu nie można byłonawet marzyć o zmniejszeniu deficytu budżetowego. Mogło to nastąpić jedy-Rozporządzenie generalnego gubernatora dla okupowanych polskich obszarów, Kraków 1940.Jan Gadomski — burmistrz miasta Otwocka w okresie od 1 VI1937 r. do 19IX 1939 r.' APOAO,sygn. 1011.10K. Kubiak, op. cit., s. 69." Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Akta miasta Otwocka (dalej APW AO), sygn. 342-1349 (budżetymiasta Otwocka).78144Marian Kalinowskinie przez uzyskanie zapomogi z funduszu gminnego zapomogowego przyurzędzie generalnego gubernatora, którą otrzymano w roku budżetowym1942/1943 na pokrycie deficytu budżetowego w kwocie 300 tys. zł.Eksterminacja ludności żydowskiejNajczęściej występującymi, a jednocześnie najbardziej dolegliwymi dla lud-ności żydowskiej formami represji była na początku okupacji grabież mienia,a w szczególności konfiskata mienia i majątków12. Zarządzeniem starosty po-wiatu warszawskiego dr. Rupprechta z 7 XII 1939 r. nałożono na Żydów z Ot-wocka kontrybucję w wysokości 100 tys. zł. Pobranie tej kwoty od mieszkańcówOtwocka było obowiązkiem Zarządu Miasta. Zarząd mógł skorzystać z pomocyżydowskiego przedstawicielstwa. Dlatego też dla sprawiedliwego podziałui ściągnięcia wyznaczonej kwoty 10 XII 1944 r. został powołany Specjalny Komi-tet w składzie: Ela Aroniak, Chaim Bieloch, Chonon Cetlin, Rachmil Fleisyna,Dawid Feldman, Harsz From, Jankiel Frydenson, Efraim Gójski, Gustawa Ka-mińska, Chaim Kenigsberg, Izaak Lesman, Mordka Landsberg, Tobjas Moko-towski, Mordka Orliński i Efraim Rikner.Członkowie Komitetu, do czasu zakończenia akcji zbiórkowej, zobowiązanibyli do codziennego meldowania się u burmistrza miasta i stałego pobytuw mieście. Termin wpłacenia kontrybucji — początkowo wyznaczony na 20 gru-dnia — został przedłużony do 28 XII 1939 r.13Do bardzo dolegliwych dla ludności żydowskiej szykan należał obowiązekkłaniania się Niemcom, a jeszcze bardziej noszenia opasek14. Poza tym od pier-wszych dni okupacji stosowano wobec Żydów takie środki represji, jak: obcina-nie brody w miejscach publicznych, demonstrowanie przemocy fizycznej, łapa-nie Żydówek na roboty do koszar, ograniczenia korzystania w komunikacji itp.Organizacja getta, jego graniceOtwockie getto pod względem wielkości zajmowało drugie miejsce po sto-łecznym w dystrykcie warszawskim. Skupiało około 15 tys. Żydów mieszkają-cych w Otwocku oraz kuracjuszy leczących się w tutejszych szpitalach i sanato-riach.Zarządzeniem starosty powiatu warszawskiego dr. Rupprechta z dnia 20 IX1940 r. określone zostały granice przyszłego getta tzw. miasteczkowego, doktórego ludność żydowska z innych dzielnic Otwocka i Śródborowa zobowią-zana była przenieść się do dnia 16 X 1940 r.Encyklopedia Judaica,Jerusalem 1972, t. XII, s. 1526.R. Świątek, „Pamięć Żydów otwockich. Badania nad świadomością", praca magisterska, UniwersytetJagielloński, mps, Kraków 1995.14L. Landau,Kronika wojny i okupacji,Warszawa 1962,1.1, s. 499.1213 [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl