Kersten Adam - Historia Szwecji, 00. Syntezy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ADAM KERSTENHISTORIA SZWECJIWROCAW WARSZAWA KRAKW GDASKZAKAD NARODOWY IMIENIA OSSOLISKICHWYDAWNICTWO1973Okadk, obwolut i wyklejk projektowaJACEK SIKORSKIRedaktor WydawnictwaANNA LERGETPORER-JAKIMOWRedaktor technicznyMICHA YSSOWSKIPrinted in PolandZakad Narodowy im. Ossoliskich Wydawnictwo. Wrocaw 1973.Nakad: 5500+230 egz. Objto: ark. wyd. 32,40, ark. druk. 29,25. Papierilustr. kl. III, 80 g, 66x98. Oddano do skadania 17 X 1972. Podpisano dodruku 6 vni 1973. Druk ukoczono w sierpniu 1973. Wrocawska DrukarniaNaukowa Nr zam. 352/72 - N-7. Cena z 85. -OD AUTORAREDNIOWIECZNA Szwecja bya bied-nym, chopskim krajem na peryferiach wczesnej kultury europejskiejdzi jako jedna z pierwszych na naszym kontynencie poczyna wchodziw faz cywilizacji postindustrialnej, ktr wedle przewidywa Anglia i Fran-cja osign dopiero w kocu XX w. W wiekach rednich krlobjstwow Szwecji byo czstym zjawiskiem, a w cigu ponad dwch stuleci, odkoca XIII do pocztkw XVI w., aden wadca nie panowa do kocaswego ycia wspczesna Szwecja od kilkudziesiciu lat posiada usta-bilizowane rzdy parlamentarne. Wojowniczo i denie do ekspansji,ktre od czasw wikingw po wiek XIX charakteryzoway polityk Szwecji,ustpiy tendencjom pokojowym Szwecja naley do tych nielicznychpastw europejskich, ktre nie bray udziau w dwch wielkich wojnachnaszego wieku, a i dzi zajmuje konsekwentnie neutralne stanowisko.Stwierdzenia te wystarcz, by obudzi gbokie zainteresowanie prze-szoci kraju oddzielonego od Polski niewielk przestrzeni morza. Pozna-nie dziejw innych narodw wzbogaca i rozszerza pojmowanie wasnejhistorii, pozwala lepiej rozumie procesy, ktre zoyy si na dzie dzi-siejszy. Dostrzega to ju osiemnastowieczny cenzor, gdy dajc sw apro-bat Historii Krlestwa Szwedzkiego spisanej przez ks. Wincentego Skrze-tuskiego w 1771 r. wskazywa, i znalaz w niej wiele, co moe narodunaszego dzieje objani, uatwi, wesprze i ugruntowa". Doczekaa site owa Historia dwch kolejnych wyda ... i pozostaa do dzi jedynympolskim opracowaniem caoci dziejw naszego ssiada.Kiedy podejmowaem opracowanie historii Szwecji, te wanie wzgldymiaem przede wszystkim na uwadze. Refleksja nad rozwojem spoeczestwaszwedzkiego od jego zarania moe by uyteczna, tym bardziej e w prze-szoci dzieje Polski i Szwecji wielokrotnie blisko si splatay. Dwa krajepooone w strefie batyckiej wiele ze sob czyo i nie mniej wiele dzielio.Nastpstwem tego byy z jednej strony sojusze i zwizki dynastyczne, z dru-giej za wojny. Wizy przyjani okazay si jednak historycznie trwalszeni konflikty, mimo e walka ze szwedzkim potopem" stanowi integralnyskadnik polskiej tradycji narodowej, a Szwedzi dumni s ze swego stor-maktstiden wieku mocarstwowoci.Opracowujc t ksik byem skrpowany wymogami, jakie narzuciyju inne pozycje cyklu, w ktrym ukazuje si Historia Szwecji. W myltych zaoe ksika ma przekaza Czytelnikowi moliwie wszechstronny,niemal podrcznikowy zasb wiedzy w oparciu o najnowsze wyniki badahistorykw skandynawskich. Esej o historii Szwecji, jaki chciaem pisa,prba bardziej wszechstronnego ukazania tego niezwykle pasjonujcegoprocesu historycznego na porwnawczym tle dziejw innych krajw,a wrd nich i Polski, ksika, w ktrej refleksja dominowa bdzie nadfaktami, czeka nadal na swego autora. To ujecie bynajmniej nie nositakiego charakteru, nawet sprawy polskie potraktowane s jedynie z punktuwidzenia historii Szwecji. Jest to tylko prba przekazania czytelnikowiodpowiednio duej iloci materiau, ktry moe przysuy si do poznaniai stworzenia rzetelnych podstaw do rozwaa historycznych.WSTPWSPӣCZESNY historyk nie moeprzedstawia dziejw wedug lat porzdku", jak to czyni ks. Skrzetuski,musi wskaza zwrotne momenty procesu historycznego, wyrni epokii mniejsze okresy, opierajc si na oglnym podziale dziejw naszej cywili-zacji, a zarazem w peni uwzgldniajc specyfik kraju, ktrego historibada i wykada. Nie jest to atwe zadanie, wiadcz o tym dyskusje nadperiodyzacj historii toczce si od dziesitkw lat. Prezentowana tu kon-strukcja dziejw Szwecji jest oparta na periodyzacji przyjtej w najnowszejhistoriografii szwedzkiej. Zgodnie z ni granica midzy staroytnoci czymwic inaczej czasami przedhistorycznymi a wczesnym redniowieczemzostaa przeprowadzona w kocu X w.; okres wypraw wikingw szwedzcyhistorycy zasadniczo wczaj jeszcze do prehistorii" forntiden. red-niowiecze dzieli si na dwa okresy. Wczesne redniowiecze do 1319 r.to okres cierania si starych instytucji spoeczestwa rodowo-plemiennegoz nowym porzdkiem, jaki niosy ze sob chrzecijastwo i feudalizm.Ksztatoway si w tym czasie podstawy spoeczestwa stanowego, a lu-na federacja dzielnic", jak pisz historycy szwedzcy o jedenastowie-cznym krlestwie, przeobrazia si w zwarty organizm pastwowy. Na-ley przy tym podkreli, e w przeciwiestwie do Polski w Szwecji niedoszo nigdy do rozbicia dzielnicowego mimo istniejcych w tym kie-runku tendencji. Kocow dat tego okresu wyznacza zaprzysienieprzez krla Magnusa Erikssona szwedzkiej wielkiej karty wolno-ci" (1319).Okres rozkwitu i zmierzchu redniowiecza (1319 1520) charakteryzujesi przewag monowadztwa, ktre w XV w. stao si powanym czynni-kiem destruktywnym. Treci ycia politycznego Szwecji bya w tym czasiebezustanna walka miedzy kolejnymi wadcami, reprezentujcymi tendencjedo wzmocnienia wadzy krlewskiej, a wieckim i duchownym mono-wadztwem. Znw odmiennie ni w wikszoci pastw europejskich niewyksztacia si w Szwecji monarchia typu stanowego. Wizao si toz ukadem si spoecznych. Rola rycerstwa, a potem szlachty, bya zna-cznie mniejsza ni np. w Polsce, mieszczastwo poza sztokholm-skim nie miao znaczenia; istotn si stanowio natomiast wolnechopstwo.Wanym wydarzeniem tego okresu jest unia kalmarska (1397), ktranominalnie istniaa do pocztkw XVI w. W walce przeciw unii, oznacza-jcej preponderancj Danii, wzrastaa aktywno szerokich warstw ludnociSzwecji, a w kolejnych zrywach powsta chopskich ksztatowaa si wia-domo narodowa.Nastpny okres obejmuje panowanie Gustawa Wazy i jego synw(15201611). Przynis on rozkwit gospodarczy, cigle jeszcze w ramachform gospodarki redniowiecznej, wzmocnienie wadzy krlewskiej,zwycistwo reformacji. Monowadztwo upado, zastpione przez nowo-ytn magnateri, ktra pozostawaa w orbicie dworu nawet wwczas,gdy reprezentowaa tendencje opozycyjne. Monarchia elekcyjna prze-ksztacia si w dziedziczn. Stworzone zostay wwczas podstawy potgiSzwecji.Wiek XVII jest nazywany okresem mocarstwowym stormaktstiden.Szwecja podja walk o panowanie na Morzu Batyckim, staa si wanympartnerem w wielkich koalicjach europejskich. W stosunkach wewntrznychnastpi proces ograniczania stanu posiadania ziemi i praw wolnych cho-pw. Wzroso znaczenie szlachty i magnaterii, zagraajc wadzy kr-lewskiej. Dopiero wielka redukcja" w latach osiemdziesitych utorowaadrog rzdom absolutnym. Okres ten koczy uchwalenie konstytucji, ktraograniczya ponownie wadz krlewsk, oraz pokj w Nystadzie (1721)pozbawiajcy Szwecj czci jej posiadoci w Finlandii i na poudniowymwybrzeu Batyku.Zaczynajcy si na pocztku XVIII w. okres wielkich zmian trwa okoostulecia; kocow dat wyznacza powstanie przeciw Gustawowi III i usta-nowienie nowej konstytucji oraz definitywna utrata Finlandii wraz z Wys-pami Alandzkimi (1809). W Szwecji dokonaa si w tym czasie rewolucjaprzemysowa i uksztatoway si podstawy spoeczestwa kapitalistycznego.Dalej wydzieli wypada pwiecze 18091865 czasy utrwalenia sistosunkw kapitalistycznych we wszystkich dziedzinach ycia spoecznego,rosncego znaczenia buruazji, liberalizmu mieszczaskiego. W nastp-nym pwieczu (18661920) na czoo wysuny si dwa problemy: rozwjkapitalizmu monopolistycznego oraz walki klasowe.8Po 1920 r. rozpoczyna si jak pisz szwedzcy historycy naszwasny czas". Otwiera go szereg demokratycznych reform, a stworzonywwczas system ustrojowy przetrwa, z bardzo niewielkimi zmianami, dodzi. Staraem si, w miar moliwoci, potraktowa okres najnowszychdziejw Szwecji rwnie szeroko jak poprzednie, zamykajc ten zarys naostatnim dziesicioleciu historii naszego wiata.GEOGRAFICZNO-HISTORYCZNEPODSTAWY SZWECJIWSPӣCZESNA Szwecja rozciga si na wschodniej czci Pwyspu Skandynawskiego na przestrzeni 449,7 tys.km2, graniczc z Norwegi wzdu wododziau Gr Skandynawskich i z Fin-landi rzekami Muonio oraz Torne. Terytorium to ksztatowao si stop-niowo, poprzez podboje i kolonizacj. U zarania redniowiecza, w X w.krlestwo szwedzkie nie obejmowao jeszcze na poudniu Skanii, Hallandui Blekinge, nalecych wwczas do Danii, a na polnocy osadnictwo sigaotylko do Angermanlandu; Wyspy Alandzkie, Olandia i Gotlandia byytake szwedzkie. W XII w. Szwecja utracia na rzecz Norwegii Jamtland,ktry odzyskaa czciowo w XIII i XIV w., a w caoci w XVI stuleciu.Ekspansja szwedzka kierowaa si na poudnie i na wschd, kolonizacjana pnoc i na wschd. W XII w. rozpocz si podbj wybrzea fiskiego,ktry trwa przez nastpne dwa wieki. W 1323 r. traktat w Nteborgu(pniej Orieszek) midzy Szwecj a ksistwem nowogrodzkim ustaligranic posiadoci szwedzkich na wschodnim wybrzeu Zatoki Botnickiej;biega ona od Zatoki Fiskiej (na pd. od Wyborga) do ujcia rzeki Ouluna pnocy. Granica ta z niewielkimi zmianami, cho cigle naruszana,przetrwaa do koca XVI w., kiedy w rezultacie wojny szwedzko-rosyj-skiej zostaa przesunita na k... [ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl