Kenozoik, biologia- studia, paleobiologia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Era kenozoiczna, najmłodsza era w dziejach Ziemi, rozpoczęła się 65,5 mln lat
temu i trwa do dziś. W erze tej wyróżniało się do niedawna dwa okresy (systemy):
trzeciorzęd
i
czwartorzęd.
Nazwy te pochodzą jeszcze z XVIII wieku, kiedy dzieje
Ziemi dzielono na pierwszorzęd, drugorzęd, trzeciorzęd i czwartorzęd. Dwie pierwsze
nazwy z czasem zarzucono, lecz dwie ostatnie silnie zakorzeniły się w naukach
geologicznych. Ostatnio Międzynarodowa Komisja Stratygraficzna zaleca podział
ery kenozoicznej na dwa okresy: paleogen i neogen. Czwartorzęd pozostaje nieformalną
jednostką, której dolna granica nie jest jeszcze ostatecznie ustalona.
Sama nazwa
era kenozoiczna
oznacza erę nowego życia. W erze tej stopniowo
rozwijały się nowe grupy organizmów coraz bardziej podobne do współczesnych.
Po wielkim wymieraniu na granicy kredy i paleogenu nastąpiło gwałtowne
przyspieszenie ewolucji ssaków, które opanowały środowisko lądowe, a niektóre
przystosowały się do życia w wodzie lub uzyskały zdolność do lotu. Pod koniec
tej ery pojawił się człowiek.
Należy zaznaczyć, że zmiany w świecie roślinnym nie pokrywają się ze
zmianami zachodzącymi w świecie zwierzęcym. Dlatego granica między erą
mezofityczną a kenofityczną (wyznaczona na podstawie zmian flory) nie pokrywa
się z granicą między era mezozoiczną i kenoziczną (wyznaczoną na podstawie
zmian fauny) i przebiega w kredzie (na ogół wyznacza się ją na podstawie
pojawienia się roślin okrytonasiennych).
Rozmieszczenie kontynentów i oceanów ulegało w erze kenozoicznej dalszym
zmianom. Likwidacji uległ ocean Tetyda, a bezpośrednim wynikiem tego było
powstanie śródziemnomorsko-himalajskiej alpejskiej strefy fałdowej. Procesom
fałdowym towarzyszył magmatyzm, a w wielu rejonach również silny metamorfizm.
Poszerzył się Atlantyk i Ocean Indyjski, a zmniejszył się Pacyfik. Na jego granicy
z otaczającymi blokami kontynentalnymi powstały pasma fałdowe Kordylierów
i Andów. Ruchy górotwórcze związane z subdukcją na granicy płyt trwają na tych
Era kenezoiczna
191
obszarach do dziś, czego świadectwem są częste i silne trzęsienia ziemi oraz
czynny wulkanizm.
Na początku ery kenozoicznej panowały podobne warunki klimatyczne jak
w kredzie. Pod koniec trzeciorzędu klimat stopniowo oziębiał się. Było to
w dużym stopniu wywołane układem kontynentów. Na półkuli południowej
Australia oddzieliła się od Antarktydy, co spowodowało powstanie zimnego prądu
morskiego (dryfu) okrążającego Antarktydę. Z prądem tym było związane znaczne
ochłodzenie klimatu i już z końcem oligocenu rozwój lądolodów na Antarktydzie,
które na tym kontynencie niemal nieprzerwanie istnieją do dziś. Na półkuli
północnej proces zlodowacenia rozpoczął się później — około 5 mln lat temu,
kiedy lądolód zaczął rozwijać się na Grenlandii. Około 1 min lat temu na
obszarach średnich szerokości geograficznych półkuli północnej nastąpiły
zlodowacenia kontynentalne. Lądolody wielokrotnie pokrywały znaczne połacie
północnej i środkowej Europy, północnej Azji i Ameryki Północnej. W górach
występowały zlodowacenia górskie, a jęzory lodowców wychodziły daleko na
przedpole łańcuchów górskich. Kilkanaście tysięcy lat temu lądolody na półkuli
północnej stopniały niemal zupełnie i rozpoczął się najmłodszy, współczesny
odcinek dziejów Ziemi — holocen, którego najbardziej charakterystyczną cechą
jest intensywny rozwój kultur ludzkich i przekształcanie środowiska przyrodniczego
przez człowieka.
Podział na epoki i piętra został dokonany na podstawie profili w Basenie
Paryskim. Nazwy okresów i epok pochodzą z języka greckiego, a pięter (tab. 13)
— w większości od nazw geograficznych.
Ryc. 150. Rozmieszczenie kontynentów i oceanów w późnym paleocenie (wg R. Scotese,
uproszczone); obszary białe — płytkie morza, obszary ciemne — lądy
192
Kenozoik
Tabela 13. Podział ery kenozoicznej
Fauna i flora kenozoiku była niezwykle bogata i zróżnicowana. Szczególnie
bujny rozwój przeżywały otwornice, małże i ślimaki oraz ssaki i ptaki. Z biegiem
czasu fauna stawała się coraz bardziej podobna do współczesnej. W paleogenie
pojawiły się naczelne i nastąpiła ich szybka ewolucja, a pierwsze małpy
człekokształtne są znane z oligocenu. Współczesna flora kontynentalna ukształtowała
się również w paleogenie. Charakterystycznym rysem flory europejskiej jest coraz
większy udział roślin zielnych, natomiast przyczyną gwałtowanego rozwoju flory
okrytonasiennej było pojawienie się owadów zdolnych do zapylania kwiatów.
Rozkład kontynentów na kuli ziemskiej uległ w kenozoiku dalszym zmianom.
W paleogenie Australia oderwała się od Antarktydy, stopniowo rozszerzał się
Atlantyk i Ocean Indyjski. Sukcesywnie natomiast zwężał się ocean Tetyda (ryc.
150) oraz Pacyfik. Ruchy bloków kontynentalnych i całych płyt spowodowały
w neogenie likwidację Tetydy (ryc. 151) i powstanie śródziemnomorsko-himalajskiej
Kenozoik
193
Ryc. 151. Rozmieszczenie kontynentów i oceanów we wczesnym pliocenie (wg R. Scotese,
uproszczone); obszary białe — płytkie morza, obszary ciemne — lądy
strefy fałdowej. Pod koniec pliocenu rozkład kontynentów był niemal identyczny
jak dzisiaj. W miocenie nastąpiło oderwanie się bloku arabskiego od Afryki
i Grenlandii od Ameryki Północnej.
Na klimat kenozoiku wywierała silny wpływ konfiguracja kontynentów i ich
położenie. Na znacznych obszarach panował klimat stref umiarkowanych
i tropikalnych, co umożliwiło powstawanie złóż węgli brunatnych na wielu
kontynentach, szczególnie na początku neogenu. Po przesunięciu się Antarktydy
na obszar bieguna południowego i pojawieniu się zimnego prądu morskiego
(dryfu), na kontynencie tym powstała czapa lodowa.
Osady kenozoiku, zwłaszcza te, które powstały w basenach epikontynentalnych,
są niezwykle różnorodne. Bardzo charakterystyczne są osady wapienne złożone ze
szkieletów dużych otwornic, numulitów (wapienie numulitowe), lub zwapniałych
plech glonów
Lithothamnium
(wapienie litotamniowe). W płytkomorskich osadach
dolnego kenozoiku często występują konkrecje fosforytów, których złoża w Afryce
Północnej należą do największych w świecie. Bardzo często występują też
bentonity, powstałe w wyniku podmorskiego wietrzenia popiołów wulkanicznych.
Na lądzie często powstawały węgle brunatne, a sosna bursztynonośna (
Pinus
succinifera)
dostarczała materiał na przyszłe złoża bursztynu. W głębokich
zbiornikach strefy śródziemnomorskiej powstawały osady fliszowe, a później,
w rowach przedgórskich, osady molasowe, których produkty pochodziły z erozji
wypiętrzanych łańcuchów górskich. Powstawały też często osady ewaporatowe.
Na kenozoik przypada maksimum górotwórczości alpejskiej. Złożony ruch płyt
na południu Europy (ryc. 152) i Azji zapoczątkowany w mezozoiku doprowadził do
194
Kenozoik
Ryc. 152. Rozmieszczenie płyt w południowej części kontynentu europejskiego w kimerydzie (A),
apcie (B) i santonie (C), wg J. Deweya i in.
powstania alpejskich łańcuchów fałdowych. W strefie wokółpacyficznej ukształtował
się łańcuch Andów i Kordylierów. Wśród alpejskich pasm fałdowych liczne są
intruzje magmowe i skały wulkaniczne, a wulkany w wielu rejonach czynne są do
dziś.
Kenozoik
195
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl