kamien piorunowy, Wikingowie(1)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
M
AŁGORZATA
M
AZURKIEWICZ
Kamie´ piorunowy
w polszczy´nie i kulturze ludowej
(Szkic hasła do Słownika ludowych
stereotypów j˛zykowych)
Nazwa k a m i e ´ p i o r u n o w y posiada w polszczy´nie ludowej spora˛ grup˛ synoni-
mów i równowa˙ników semantycznych
1
: kamie´, kamie´ pioru´ski, kamyj piorunów,
kamie´ od pioruna, kamie´ spadły z nieba; kamyszek piorunowy, kamyszek od pioruna,
kamyszek gromowy, kamyszek grzmotowy; kamyszczek piorunowy; kamyczek z pioruna;
kamie´ ura´ny; pra˛dek; pra˛tek, pra˛tek Bo˙y, pra˛tek piorunowy; pra˛t, pra˛t od pioruna;
pr˛cik, pr˛cik od pioruna; strzała, strzała piorunowa, strzała z pioruna, strzała od pioruna;
strzałka, strzałka piorunowa, strzałka od pioruna, strzałka Bo˙a; palec, kamienny palec,
diabli palec, palec diabła, czarci palec, palec czarta, palec Bo˙y, palec Pana Jezusa; palec
Berkuna (
˙
mud´); paluszek Bo˙y, paluszek Pana Jezusa, paluszek Matki Boskiej, paluszek
czarta, diabli paluszek; diabli paznokie´, czarci paznokie´, złego paznokie´; laska pioru-
nowa; klin, klin od grzmoty, klin piorunowy; kula piorunowa, kula od pioruna; kulka, kulka
piorunowa; piorun, iskra z pioruna, grom, grzmot; kamionowy piorun; (rzad.) krzemie´,
skrzemie´, skałka, rupie´, giega
2
.
Wi˛kszo´´ spo´ród tych nazw to dwuczłonowe zestawienia, w których jeden z członów
okre´la przedmiot przez wyznaczenie jego poj˛cia nadrz˛dnego (funkcjonuja˛cego czasem
jako samodzielna nazwa tego przedmiotu), a drugi człon akcentuje zwia˛zek tego przed-
miotu z piorunem, diabłem, rzadziej – Bogiem i ´wi˛tymi.
Podstaw˛ onomazjologiczna˛ pierwszego, głównego członu nazwy: k a m i e ´, p r a˛-
t e k, s t r z a ł a, p a l e c, l a s k a, p a z n o k i e ´, k l i n, k u l a stanowia˛ przewa˙nie
cechy wygla
˛
du przedmiotu: wydłu˙onego i zaostrzonego na ko´cu (kula ma tu znaczenie
nie bryły geometrycznej, ale pocisku).
Lud opisuje kamie´ piorunowy w sposób nast˛puja˛cy: to próntek, tak’i okróngły
próntecek, f ´rotku jurke ma (KupW˛gSłow22); Taki kamie´ piorunowy, szeroki na dwa
palce, jest długi i bardzo s˛katy, i p˛ka na krzy˙ w obłoku, zaczym uderzy gdzie w dom
albo drzewo. (Kolb46kal46etn); (...) kula. Taka w mierze taki jakby mój palec, tak szwaj
150
owata (BiłgElnr58); No tak jakie´ dziesi´´, dwana´cie centymetry tak jakby wosk (...)
(BiłgElnr58); (...) tak wygła˛dała (strzała piorunowa) jak u krowy róg (TN419BKsi˛˙-
pol1984AD). Mówia˛ o nim tak˙e w ten sposób: Kiedy´ byli takie jak kamyczki. Nazywali
˙e to kula piorunowa (BiłgElnr58).
Potwierdzaja˛ to opisy etnograficzne (np. MoszKult2, 623etn., Wisła6, 400etn., Mazu-
ry), a tak˙e obja´nienia słownikarzy; niektóre z nich bli˙ej precyzuja˛ barw˛ strzały pioru-
nowej: „kamie´ wielko´ci i kształtu palca, koloru brunatnego” (Szym3,363), (kamie´
piorunowy to) znajdywany mi˛dzy opoka˛ lub na czystem polu kamie´ cienki, piramidalnie
zako´czony, dwa do trzech cali długo´ci maja˛cy, koloru bursztynowego, który po rozła-
maniu gwiazdkowy odłam do ´rodka koncentruja˛cy si˛, pokazuje” (Kolb17Lub78nr8etn.),
„(piorunowy kamyszczek) to lancetowaty kamie´ bursztynowego koloru, szkielet dawne-
go ˙yja˛tka belemnit” (Ba˛kSłow117 słowniczek ok. Kramska).
Cechy nie dotycza˛ce wygla˛du sa˛ wymieniane rzadko. Kamie´ piorunowy jest ostry
(TN437AKrasiczyn1985HM) lub ma ostry koniec (Kolb46Kal461etn.), w przeciwie´-
stwie do wosku jest ci
˛
˙ki (BiłgElnr58), ale trudno okre´li´ jego twardo´´. Mówi si
˛
, ˙e
kula piorunowa jest twarda – ‘Mo˙e nawet nie ka˙dy kamie´ taki twardy jest’ (BiłgElnr58),
ale mo˙na spotka´ i takie porównanie: ’i to w podobie´stwie było – no ja wiym jakby to
nazwa´? Mi
˛
tki ko´ci’ (BiłgElnr58). Za cech
˛
istotna
˛
dla kamienia piorunowego wypada
wi˛c chyba uzna´ jedynie ostro´´, pozostaja˛ca˛ zreszta˛ w ´cisłej korelacji z jego kształtem,
a tak˙e etymologia˛ słowa k a m i e ´.
Etymologii tej warto przyjrze´ si
˛
w tym miejscu dokładniej. Franciszek Sławski
w „Słowniku etymologicznym j˛zyka polskiego” mówi o kamieniu co nast˛puje
3
: „Do-
kładnego odpowiednika ie. nie ma. Najbli˙ej stoja˛: lit. akmuo, akmens, łot. akmens ‘ts’.
(’ak – men), stind. á´ma, á´man – ‘kamie´, skała, niebo’ (według Reichelta IF XXXII
23–57 sklepienie niebios pojmowano w najdawniejszych czasach ie. jako kamieniste),
awest. asman – ‘ts. ’ (*ak’ – men –), gr.
κµω
‘kowadło; niebo’ (ie.
*
ak – men – albo
*
ak’ – men –). (...) Podstawa˛ tych wszystkich wyrazów jest ie. rdze´
*
ak’–,
*
ok’ – ‘ostry’
(p. ostry, osełka, oset), por. identyczne budowa˛ lit. ašmuo, łot. asmens ‘ostrze’. (...) Inna˛
formacj˛ (– mer –) reprezentuja˛ wyrazy germ. (nagłosem bliskie słow.): stgniem. hamar,
niem. Hammer ‘młot’ (nazwa narz˛dzia pochodzi wi˛c z okresu kamiennego), stnord.
hamarr te˙ ’skała’. Pod wzgl˛dem semantycznym kamie´ wi˛c to pierwotnie ‘co´ ostrego’;
(...)”. Tomasz W. Gamkrelidze i Wiaczesław W. Iwanow szczególnie podkre´laja
˛
zwia
˛
zek
kamienia i nieba w j˛zykach indoeuropejskich
4
: „W j˛zyku indoeuropejskim samo słowo
‘kamie´’ oznacza tak˙e i ‘niebo’, rozumiane jako ‘kamienne sklepienie’: por. stind. asman
– ‘skała’, ‘kamienne narz
˛
dzie’, ‘kamienny młot’, ‘kamie´ Gromowładcy’, ‘niebo’; por.
awest. asman – ‘kamie´’, ‘niebo’” (podkr. MM)
Znaczenie etymologiczne drugiego członu nazwy k a m i e n i a p i o r u n o w e g o
jest równie interesuja
˛
ce, chocia˙ do dzi´ b
˛
da
˛
ce przedmiotem dyskusji
5
. Niewa
˛
tpliwie
słowo p i o r u n – podstawa onomazjologiczna nazwy – jest zwia˛zane z nazwa˛ boga nieba
i błyskawicy – Peruna / Perkuna (´wiadczy o tym tak˙e nieco zniekształcona ˙mudzka
nazwa kamienia piorunowego – p a l e c B e r k u n a). „Spo´ród etymologii dwie szcze-
gólnie zasługuja˛ na uwag˛: wg Brücknera Perun jest co do pochodzenia identyczny z litew.
Perkunas (a dalej z Fjorgyn i łac. quercus ‘da˛b’, celt. Hercynia silva), ˙e jednak rodzima
posta´ *Perkyn: uległa wpływowi czasownika pero (pol. pior˛), przechodza˛c przez posta´
Peryn: na Perun: (od «boga d˛bu», i oczywi´cie gromu, na boga «bija˛cego», domy´lne –
gromami). Wg Iwanowa ju˙ w dobie ie. istniały dwa warianty imienia ró˙nia˛ce si˛
obecno´cia˛ lub nieobecno´cia˛ – k –. Dowodem jest dla niego (jak wcze´niej dla A. Goet-
zego i R. Jakobsona) hetycki wyraz perunaš ‘skała’ i wzmianka w pie´ni o Ullikumi, ˙e
151
skała porodziła bogu Kumarbi syna, podobnie jak Fjorgyn miała porodzi´ Tora. Por. w tym
zwia˛zku wierzenia słow. o tzw. strzałkach piorunowych (belemnitach), nazywanie gór
«górami Peruna», a na Litwie – Perkuna. Z drugiej strony mo˙na nawia˛zywa´ wspomniane
wyrazy do grec.
‘piorun’, przekształcenia starszego
*
peraunós. Zagini
˛
cie nazwy
u cz˛´ci Słowian mo˙na tłumaczy´ prawem tabu, jak i agitacja˛ misjonarzy chrze´c”
6
.
Do ciekawych wniosków doszli w swojej pracy Issliedowanija w obłasti sławianskich
driewnostiej Wiaczesław W. Iwanow i Władimir N. Toporow
7
. Dokonali oni rekonstru-
kcji mitu o bogu piorunów, Perunie – Perkunasie, walcza˛cym ze swoim przeciwnikiem,
˙
mijem.
˙
mij chował si˛ przed Perunem pod istotami ˙ywymi (człowiekiem, koniem,
krowa˛ i in.), drzewem i kamieniem, został jednak pokonany i skrył si˛ w wod˛, oczysz-
czaja˛ca˛ ziemi˛. W wyniku analizy tego mitu atrybutami Peruna okazały si˛ góra, da˛b,
niebo, czterodzielno´´, ko´, wóz, bro´ kamienna i metalowa, topór, młot, strzała, grom-
ogie´. Kamie´ jest wi˛c tu atrybutem, narz˛dziem i bronia˛ bóstwa, co ma ´cisły zwia˛zek
z przytoczona˛ wy˙ej etymologia˛ słowa k a m i e ´.
W materiale polskim nie ma tak bezpo´redniego powia
˛
zania mi
˛
dzy kamieniem i Pe-
runem, ale bardzo wyra´ny jest zwia˛zek kamienia piorunowego i pioruna. W niektórych
okolicach kamie´ piorunowy bywa całkowicie uto˙samiany z piorunem i posiada jego
wła´ciwo´ci. Mówia
˛
na przykład, ˙e „P i o r u n, jest to wielki ognisty kamie´”
(Lud12,65Ropczyce), (piorun) „to taki kamie´, strzałka muzio” (SzyfZwycz157Warmia
i Mazury) oraz ˙e „P i o r u n jest to k a m i e ´; posiadanie takiego kamienia sprowadza
do domu szcz
˛
´cie”(ZWAK11,3,3okol. Sławkowa, pow. olkuski, etn.). Strzałka pioruno-
wa ‘to iiskra pérunova skame´aua” (KupSłow68), a w niektórych regionach obowia˛zuje
nawet zakaz dotykania jej r˛ka˛: „
´
e beˇ tego w ra˛ka˛, bo to je gˇmot, ješ bé ce mogło oˇe
vépaléc” (KupSłow70Kaszuby), „Kiedy dotkniesz si˛ czasem piorunowej strzałki (bele-
mitu), to zaraz strzeli w ciebie” (Wisła4, 109wie´ Krynice, Lubelskie, etn). Uwa˙ano, ˙e
kamie´ piorunowy mógł uderzy´ w dom i spowodowa´ po˙ar (Kolb46Kal46etn.) lub te˙
w drzewo (TN419BKsi˛˙pol1984AD, BiłgElnr58) i /lub wpa´´ gł˛boko w ziemi˛. Infor-
mator opowiadał: „Kiedy´ byli takie jak kamyczki. Nazywali ˙e to kula piorunowa.
Drzewo uobdzierała, to ˙e kula.
˙
e uona jidzie – tam siedem metry w ziemie, a pó´nij
wychodzi co rok wy˙y, pó´nij za te pare lat dochodzi na wirzch” (BiłgElnr58). Wierzenie
to jest szeroko rozpowszechnione, ró˙nie okre´lana bywa tylko gł˛boko´´, na jaka˛ wpada
w ziemi
˛
strzałka (np. 7 łokci, 7 metrów, 40 arszynów) i czas, po jakim wychodzi na
wierzch (np. 7 lat, 40 dni, 15 lat) (zob. BiłgElnr58, KupSłow68, MoszKult2, 492etn.,
ZWAK9,3,60 Pi´czowskie, etn.). Sporadycznie spotyka si˛ przekonanie, ˙e „(...) tu˙ za
tym kamieniem (piorunowym) leci cz
˛
sto (cho´ nie zawsze) drugi kamie´, co si
˛
gromem
nazywa (do kartacza kuli podobny), na t˛ sama˛ stron˛, jak i tamtem kamie´, co zapali, to
ten drugi zaraz w niego bije i gasi, bo to dobry kamie´” (Kolb46Kal461Sieradz, Szadek,
etn.).
W zebranym materiale daja˛ si˛ odnale´´ ´lady mitu zrekonstruowanego przez W. Iwa-
nowa i W. Toporowa, przy czym zachodzi do´´ daleko posuni˛ta modyfikacja tego mitu.
Miejsce Peruna moga˛ zaja˛´: Pan Bóg, Archanioł Michał, ´w. Eliasz, płanetnicy, za´
˙
mija
– szatan, niegrzeczne dziecko, Turcy, latawiec; np. „Piorun jest gromem, którym Archanioł
Michał razi szatanów; przyczem kryja˛ si˛ one przed jego pociskiem do domów, cerkwi
i w ˙ywe stworzenia. Archanioł Michał niezwa˙aja˛c na to, ciska strzały piorunowe za nimi
i niszczy szatanów wraz z ich schroniskiem” (Kolb34Chełm255przypisy); „Tam˙e (w
Chełmskiem) strzały piorunowe lud nazywa kulami, któremi
´
. Eljasz (sic!) strzela do
szatanów.
– Gdy budynek lub stóg spali si˛ od pioruna, to znaczy, ˙e djabeł został trafiony i ubity,
152
a je´li nie, to
´
. Eljasz chybił. Najpewniejsze schronienie djabłu od tych pocisków jest pod
kamieniem, bo od niego kule si˛ odbijaja˛” (Kolb34Chełm255przypisy); „Ka˙dy płanetnik
ma od Boga Najwy˙szego przykazane, aby w cia˛gu j e d n e g o r o k u wybił t r z y
d z i e w i
˛
c i latawców. Sta
˛
d jedni z p ł a n e t n i k ó w strzélaja
˛
do latawców w powie-
trzu z fuzyj p i o r u n o w y m i l a s k a m i, a drudzy za tymi strzelcami płanetnikami
chmury na powrozach cia˛gna˛” (ZWAK9,3,60koło Kielc, etn.); „Gdy grzmi gro˙a˛ dzie-
ciom: «Je˙eli b˛dziecie niegrzeczne, Bóg zabije was kula˛ z nieba! »” (Wisła8,
721Rogo´no, etn.). Ostatnie przykłady pochodza˛ z pie´ni ludowych (w zebranym materia-
le sa˛ to jedyne wysta˛pienia omawianych tu nazw w pie´niach):
Bodaj ci, hultaju
sło´ce nie ´wieciło,
Kiedy´ mnie nie kochał,
zwodzi´ mi˛ nie było.
Bodaj ci˛ zabiły
piorunowe strzały,
Bodaj ci˛ nieszcz˛´cia
za mnie spotkały.
(ZWAK2,3,108Lubicz; por. Kolb42Maz225nr1820)
(O wojnie Sobieskiego z Turkami)
Zobaczywszy Bóg Najwy˙szy,
z nieba wysokiego
spu´cił na nich dyszcz kamienny,
wybił do jednego.
(Krzy˙Kuj1, 188nr642Bieganowo, pow. Aleksandrów Kuj. pie´´ hist.)
Znane jest tak˙e wierzenie, ˙e kamienie piorunowe spadaja˛ na ziemi˛ w czasie grzmotu
(Szym3,363) lub ˙e „stšałka taka, to z poruna. Stšałka spada s puwetša na droge, porun jo
zrobi” (KupSłow68). Cz˛ste jest przekonanie o tym, ˙e strzałka piorunowa powstaje
z piasku i ˙wiru stopionego w wyniku uderzenia pioruna (np. BiłgElnr58, Ba˛kSłow82,
Wisła8, 721Rogo´no etn., KupSłow68, Kolb46Kal1470etn.) lub tylko „w miejscu uderze-
nia piorunu” (MAAE10,132Wola Zgłobie´ska, etn.; MAAE10, 128Słocina, etn.).
Odmienne od przytoczonych jest wierzenie, ˙e kamienie piorunowe sa˛ przynoszone
przez wiatry: „(...) kamienie piorunowe, co spadły, to w ziemi i na polu le˙a
˛
, mo˙na je
znale´´, one tam cz˛sto po sto lat w ziemi sa˛ i rosna˛. A jak w górze «w chmurach»
powstana˛ takie wichry, takie ta´ce, to te wichry wcia˛gaja˛ nazad do siebie cho´by najwi˛-
ksze kamienie, a potem przy deszczu z hałasem puscaja
˛
, a to p
˛
ka i spada na ziemi
˛
”
(Kolb46Kal461etn.). Zapis ten, aczkolwiek jednostkowy, jest zgodny z przekazami mó-
wia˛cymi o tym, ˙e kamienie zostały przyniesione przez wiatr
8
.
´
wiadomo´´ ludowa przypisuje wi
˛
c czasem kamieniom piorunowym tak˙e odwrotny
kierunek ruchu: od dołu ku górze, i to nie tylko z wn˛trza ziemi ku jej powierzchni (por.
wy˙ej), ale równie˙ z powierzchni ziemi ku niebu. W takim przypadku strzałka piorunowa
bywa jednak przenoszona do nieba przez wiatr (Kolb46Kal461etn.) lub płanetnika, tj. przez
tych, którzy spowodowali jej znalezienie si˛ na ziemi: „Laska piorunowa, kiedy wyleci
przy wystrzale z fuzyi płanetnika, zapada si˛ w ziemi˛ na s i e d é m łokci gł˛boko´ci;
potém co rok o jeden łokie´ podnosi si˛ w gór˛, a po upływie siedmiu lat ju˙ si˛ znajduje
na saméj powierzchni. Kiedy ja˛ który z płanetników spostrze˙e, w swym przelocie po
szlakach chmur, to lotem błyskawicy spuszcza si˛ na ziemi˛ i do dalszego u˙ytku z soba˛
zabiera” (ZWAK9,3,60Pi´czowskie, etn.).
Wierzenia, zwia˛zane z nazywaniem strzałek piorunowych palcem Pana Jezusa, palcem
153
diabła itd. (por. wy˙ej), których brak w zebranym materiale z ziem polskich, odnale´´
mo˙na łatwo na terenach ruskich. Warto je tu przytoczy´, gdy˙ wyja´niaja˛ one wspomniane
nazwy i tłumacza˛ niektóre zastosowania kamieni piorunowych. „Białorusini, nazywaja˛c
belemnity identycznie jak Wielkorusini (czarcie palce), opowiadaja
˛
, ˙e czarci traca
˛
palce,
bija˛c si˛ ze soba˛ po nocach” (MoszKult2,623etn.); „Tak belemity, znane u Wielkorusów
pod nazwa˛ «czarcich palców» (...), sa˛ przez nich przypisywane niekiedy wodnikom; albo
te˙ lud prawi, ˙e sa˛ to palce wied´m i czarowników, poodłamywane podczas wzajemnych
kłótni i walk” (MoszKult2,623, etn.); „Niektórzy Litwini znów nazywaja˛ belemnity «pal-
cami łaumy», tj. istoty w rodzaju naszej boginki (...) Obok tego istnieje na Litwie wersja,
według której belemity sa˛ to brodawki piersiowe łaum albo kauków (k a u k a s), tj. istot
w rodzaju naszych kra´niaków itp. Sta˛d nazwy dla wspomnianych skamielin: l a u m é s
albo k a u k s p e n n i s” (MoszKult2, 623, etn. i przyp.2); „O Legi´ cach kaukaskich
wiemy, ˙e gdy w której´ z ich chat ma nasta˛pi´ poród, natenczas mieszka´cy poszukuja˛
u sa˛siadów palca mitycznej ˙e´skiej istoty, odpowiadaja˛cej łaumie czy bogince, zwanej
u nich a l p a b; wierza
˛
bowiem, ˙e ów palec zdobyty jakoby przez odci
˛
cie go bogince,
schwytanej niegdy´ przez człowieka odstrasza, owego demona od poło˙nicy. Otó˙ niemal
napewno chodzi tu o piorunowa˛ strzałk˛ w postaci belemnita” (MoszKult2, 623–624 etn.).
Kamienie o tak niezwykłym pochodzeniu musza
˛
mie´ te˙ niezwykłe wła´ciwo´ci.
Przede wszystkim chronia˛ człowieka, który posiada taki kamie´, od pioruna (SzyfZ-
wych157Warmia i Mazury, etn.; MoszKult2, 491etn.), kładzie si˛ je wi˛c w progu nowej
budowli (Wisła3, 496Sieradz, etn.), umieszcza pod dachem domu (GieyMit65), wkłada do
kolebki niemowl˛cia (Wisła3,496Sieradz etn.), gdy za´ zbli˙a si˛ burza, biora˛ kamie´
piorunowy, obracaja˛ go trzykrotnie, wymawiaja˛ czarodziejskie zakl˛cia i ciskaja˛ nim
w drzwi izby (Wisła3, 496Sieradz etn.). Na uwag˛ zasługuje zwyczaj esto´ski pocierania
głowy w czasie pierwszego grzmotu kamieniem piorunowym, co ma nada´ głowie twar-
do´´ kamienia i zabezpieczy´ człowieka przed uderzeniem pioruna (MoszKult2,492etn.);
na ziemiach polskich zwyczaj ten jest znany, bez precyzowania, te˙ ma by´ to kamie´
piorunowy. Strzałka piorunowa chroni te˙ przed złymi mocami (MoszKult2, 491etn.;
GieyMit65) i tak˙e z tego powodu bywa wkładana do kolebki niemowl˛cia. Ponadto
kamie´ piorunowy chroni przed kula˛, je˙eli nosi si˛ go pod pacha˛ (Wisła14,757pow.
Pułtusk, etn.). Sporadyczne sa˛ po´wiadczenia kładzenia strzałki piorunowej do dzie˙y, aby
lepiej rósł chleb (Wisła3,496 Sieradz, etn.), pocierania nia
˛
zaczarowanej strzelby (Wisła
14, 756 pow. Lipno, etn.), pocierania nia˛ lemiesza, którym nale˙y przyora´ oset, aby wi˛cej
nie rósł (KupSłow69).
Druga grupa wierze´ dotyczy leczniczych wła´ciwo´ci, przypisywanych kamieniowi
piorunowemu, którym pociera si˛ chore miejsce, albo który si˛ trze i podaje choremu do
wypicia z woda˛, wódka˛ lub mlekiem; bola˛ce miejsca zasypuje si˛ czasem proszkiem
z utartego kamienia. Zastosowanie strzałki piorunowej dotyczy zwłaszcza nast
˛
puja
˛
cych
dolegliwo´ci: bólu brzucha i głowy, poderwania, chorób oczu (u ludzi i zwierza˛t), ran
i wrzodów, ci˛˙kiego porodu, uroku, febry, otrza˛´nienia, przestrachu, łamania w ko´ciach,
plucia krwia˛ i krwotoków, brodawek, bólu z˛bów, tracenia mleka przez krowy
9
.
Wobec tak istotnych cech kamienia piorunowego nie mo˙na si˛ dziwi´ temu, ˙e
znalezienie i posiadanie go jest uwa˙ane za szcz˛´cie i dar losu (Wisła3,495–496Sieradz,
etn.; ZWAK11,3,3okol. Sławkowa, pow. olkuski, etn.; GieyMit65).
Cze´´, jaka˛ otaczano strzałk˛ piorunowa˛, wyra˙a si˛ tak˙e w zachowanych resztkach
zakazów jej u˙ywania i dotykania (SzyfZwycz157Warmia i Mazury, etn.; Mosz-
Kult2,490–492etn.; MoszAtlas3nr4; KupSłow70Kaszuby; Wisła4, 109wie´ Krynice, Lu-
belskie, etn.).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • klobuckfatima.xlx.pl